۱- سختیهای معلولیت را میتوان کاهش داد اگر همه بخواهیم و فراموش نکنیم که میشود، اگر تفکر کرد اتحاد داشت و کوشش کرد به عبارت دیگر اگر برایمان مهم باشد و اگر بپذیریم که معلولان نیز امثال من و شما هستند که در اثر حادثه‌ای یا بر حسب قضای طبیعت معلول نام گرفته اند و فراموش نکنیم که آنها نیز همانند ما هستند متاسفانه در عمل گاه وظایف خویش را فراموش میکنیم.
۲- اما ای کاش تک تک ما حداقل در حیطه دنیای رایانه، بگونه‌ای عمل کنیم که وبسایتها و نرم‌افزارهائی که برای عموم طراحی می شود برای کاربران نابینا نیز قابل استفاده باشند.
با تشکر و ادای احترام
(ببخشید نمیخواستم شعار بدم
اما چیکار کنم که این حرفها هر طور هم که گفته بشه
یک جوراهایی رنگ شعار و کلیشه میده.
واقعا متاسفم)
تجهیزات رایانه‌ای مناسب نابینایان و کم‌بینایان
طبقه بندی انواع مختلف کاربران رایانه که معلولین بینایی هستند:
الف - نیمه بینایان و کم‌بینایانی که می‌توانند نوشته‌های حداکثر7 برابر، را در یکی از حالات عادی یا معکوس رنگ، بدون فشار چشم زیاد و یا سایر مشکلات، مطالعه نمایند. این گروه خواهند توانست توسط نرم‌افزارهای حرفه‌ای درشت‌نما از رایانه همچون یک کاربر بینا استفاده کنند. هر چند درشت‌نمائی‌های خیلی بالاتر نیز توسط این نوع نرمافزارها فراهم میشود اما در عمل به دلیل ایجاد سختی در پویش کل واسط کاربری رایانه، معمولا مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.
ب- کم‌بینایان و نابینایانی که جزء گروه الف قرار نمی‌گیرند یعنی می‌خواهند کلاً به شیوه نابینایی از رایانه استفاده نمایند.
نیازهای انواع مختلف کاربران رایانه که معلولین بینایی هستند:
1- رایانه: (گروه هدف: همه معلولین بینایی) نقش رایانه در زندگی امروز مردم کاملا آشکار است اما این کاربرد برای معلولین بینایی به مراتب بیشتر میباشد زیرا می‌تواند حتی تا اندازه‌ای جبران کننده معلولیت آنها گردد.
2- اسکنر: (گروه هدف: همه معلولین بینایی) امکان مطالعه کتب و مقالات چاپی را فراهم مینماید. بدین گونه که اگر با نرم‌افزارهای مناسب استفاده گردد حتی برای نابینایان امکان استخراج و مطالعه متن نوشته‌های تایپی (حداقل برای زبانهای انگلیسی، فرانسه، آلمانی و اکثر دیگر زبانها با خط لاتین) را به صورت کاملا مناسب فراهم مینماید. به گونه‌ای که علاوه بر شخصاً خواندن، حتی می‌توانند املای کلمات را نیز هجی نمایند.
3- مانیتور بریل: (گروه هدف: تنها تعدادی از معلولین بینایی "ب" در طبقه‌بندی فوق جهت صرفه‌جویی اقتصادی) به کاربران امکان ارتباط با رایانه را از طریق خط بریل می‌دهد. این وسیله مخصوصا برای دانشجویان زبان عربی بسیار مورد نیاز است چون زبانهای فارسی و عربی توسط نرم‌افزارهای نابینایان نیز به علت شباهت غالبا با هم اشتباه گرفته می‌شوند و لذا ترکیب آنها به صورت تقریبا نامربوط خوانده میشود.
4- نرم افزارهای گویا ساز فارسی محیط رایانه: (گروه هدف: همه معلولین بینایی "ب" در طبقه‌بندی فوق) به کاربر امکان می‌دهد بجای دیدن مانیتور با شنیدن گفتارهای مناسب بتواند با تقریبا همه نرم‌افزارهای رایانه ارتباط موثر برقرار نماید لذا کاربران باید بتوانند اکثر صفحات اینترنت را نیز مطالعه نمایند.
5- نرم‌افزارهای کاربردی مناسب: (گروه هدف: همه معلولین بینایی "ب" در طبقه‌بندی فوق ) که با در نظر گرفتن نابینایان به عنوان بخشی از جامعه یا بطور ویژه برای استفاده آنان طراحی شده باشد.
6- نرم‌افزارهای حرفه‌ای درشت‌نما: (گروه هدف: معلولین بینایی "الف" در طبقه‌بندی فوق ) باعث میشود کاربران بتوانند با کیفیت عالی با درشت‌نمائی مورد نظر محیط رایانه را از داخل قاب مانیتور بنگرند. همچنین با امکان تغییر رنگ معکوس یا سایر حالات مورد نظر باعث راحتی بیشتر کاربر می‌گردد.
7- سایر موارد که در این نوشتار قصد پرداختن به آنها را نداریم: از جمله انواع دستگاه‌های درشت‌نمای الکترونیکی نوشته‌های چاپی مانند "بهدید" و مشابه‌های شاید کاراتر خارجی که نیمه‌بینایان را قادر می‌سازد با استفاده از بینایی خود راحت‌تر کتاب بخوانند. همچنین انواع نرم‌افزارهای موبایل برای معلولین بینایی و نیز انواع نرم‌افزارهای تهیه و پخش کتابهای صوتی دیجیتال برای معلولین بینایی تحت استاندارد بین المللی Daisy مخصوصا آنهایی که علاوه بر رایگان‌بودن بسیار توانمند نیز هستند.
پیشنهاداتی برای ارائه بهتر امکانات:
1- برای اینکه آزادی انتخاب به معلولین بینایی داده باشیم میتوان بجای واگذاری رایانه خریداری شده، کمک هزینه ثابتی را برای این منظور پرداخت کرد. در این صورت برای پاسخ‌گوئی به انواع سلایق و نیازها لازم نیست هزینه بیشتری صرف شود و نیز مددجویان همه راضی خواهند بود چون می‌توانند در صورت لزوم، خود شخصا مبلغی اضافه بر کمک هزینه را صرف خرید سیستم دلخواه، اعم از رومیزی یا کیفی، نمایند.
2- برای خرید اسکنر نیز بهتر است روشی مشابه کمک هزینه خرید رایانه، بکار گرفته شود. ضمن اینکه پرداخت کمک هزینه برای خرید اسکنر را شاید بتوان با راهکاری خاص مشروط به تعهد اخلاقی جهت تقویت زبان دانست. (با چه راهکاری؟ نمی‌دانم!)
3- جهت جلوگیری از فروش سخت‌افزارها توسط مددجویان سودجو، میتوان نظارت لازم را نیز بکار برد مثلا پرداخت کمک هزینه‌ی خرید را مستلزم تایید تعهداتی مبنی بر عدم فروش سخت‌افزار و نیز عدم کاهش توانائی‌های سخت‌افزاری قطعات آن برای مدت معین کرد همچنین میتوان خواست تا یکبار پس از خرید و نیز بعد از آن هر 6 ماه یکبار با تاخیر مجاز حداکثر سه‌ماه جهت چک لیست قطعات، سخت‌افزار مذکور را به بهزیستی منتقل کرده تا مورد بررسی و تایید قرار گیرد، در عوض ضمانتی که یک سُفته به مبلغ کمک هزینه نیز می‌تواند باشد را پس از پایان دوره بتوانند پس بگیرند.
4- بهتر است حداقل بازه زمانی برای دریافت مجدد تجهیزات در نظر گرفته شود مثلا برای نرم‌افزارهای هم‌خانواده هر سه سال مددجو قادر به دریافت نسخه جدیدتر باشد، برای رایانه هر 6 سال و برای اسکنر و نیز نمایشگر بریل هر 10 سال مددجو قادر به درخواست برای کمک هزینه خرید نسخه جدیدتر باشد.
5- میتوان برای افراد واجد شرایط دریافت نمایشگر بریل به میزان حداقل اعتبار لازم برای خرید مدلی مناسب، اعتبار خرید پیش بینی کرده و در صورت تمایل فرد به مدلی دیگر، تفاوت قیمت از وی اخذ یا از اعتبار وی (منظور سهمیه کمک هزینه خرید رایانه ، اسکنر و نرمافزارها میباشد) کسر شود. اما خرید دستگاه شاید بهتر و راحت‌تر باشد توسط خود بهزیستی انجام گیرد.
6- سایر موارد مطرح شده نرم‌افزاری بوده که یا مختص نابینایان ایران است و یا در ایران فعلا به رایگان قابل تهیه و ارائه میباشد، لذا پس از تحویل آنها به مددجو احتمالا نیاز به نظارتی خاص وجود ندارد.
معرفی انواع مدل‌ها، محل خرید و مقایسه قیمت و کاربرد:
1- رایانه‌ای کاملا مناسب با قیمت پانصد هزار تومان را میتوان از هر جائی خریداری کرد.
2- اسکنر EpsonV100 که یکی از بهترین اسکنرها (بنا بر اطلاعات kurzweiledu.com) جهت استفاده نابینایان است تقریبا یکصد و هفده هزار تومان قیمت دارد و از هر کدام از فروشگاه‌های گروه مادیران قابل تهیه و نیز در تمام مراکز خدمات پس از فروش مادیران پشتیبانی میشود.
3- مانیتور بریل یا به عبارت دقیق‌تر نمایشگر بریل، Braille Display، در صورتی که از مدل‌های خارجی کاملا استاندارد که علاوه بر سبک، کوچک و قابل حمل بودن، با تقریبا همه نرم‌افزارهای بین‌المللی رایانه نابینایان هماهنگ بوده و حتی با نرم‌افزارهای بین‌المللی موبایل نابینایان نیز هماهنگ است انتخاب گردد برای اطلاعات بیشتر و هماهنگی خرید می‌بایست با شرکت "به‌نوین" 0216933231 تماس گرفته شود اما اگر از چند مدل ایرانی شرکت پکتوس انتخاب گردد که البته شاید تنها مدل‌های هماهنگ با نرم‌افزارهای مخصوص نابینایان این شرکت موسوم به "نوید" میباشد می‌بایست برای اطلاعات بیشتر و هماهنگی خرید با شرکت پکتوس 02188810291 و2 تماس گرفته شود.
4- در حال حاضر دو نرم‌افزار گویا ساز فارسی موجود است یکی پکجاز محصول pactos.ir با قیمت پانصد و بیست هزار تومان و دیگری پارس‌آوا محصول parsava.ir با قیمت بنظرم سی هزار تومان. تاکنون فرصت ارزیابی هیچ کدام از این نرمافزارها را در اختیار نداشته‌ام اما بنابر آنچه در وبسایت پارس‌آوا گفته شده این نرم‌افزار با قفل سخت‌افزاری ارائه میشود که این قطعا یک مزیت است چون کاربر می‌تواند این قفل کوچک را همیشه به همراه خود داشته و در نتیجه هم در خانه هم در محل تحصیل یا کار، و هرجای دیگری که باشد می‌تواند از نرم‌افزار خود استفاده نماید و مزیت دیگر که در وبسایت پارس‌آوا گفته شده نرم‌افزاری برای اسکن متون تایپی با زبانهای حتی فارسی و عربی است که شاید تاحدودی برای این زبانها نیز متون تایپی توسط خود نابینا قابل خواندن باشد. البته باید در نظر گرفت که آیا پارس‌آوا واقعا توانسته است به خوبی یا در حد قابل قبولی با نرم‌افزار جاز هماهنگ شده باشد که پاسخ به این پرسش نیازمند بررسی دقیق یک نسخه از هر کدام از این دو نرم‌افزار به مدت چند روز توسط یک نابینای کاملا مسلط به همه قسمت‌های ویندوز، اینترنت و نیز خود برنامه جاز، میباشد.
5- از جمله نرم‌افزارهای کاربردی که برای نابینایان طراحی شده است مجموعه نرم‌افزاری نوید محصول شرکت پکتوس 02188810291 و2 میباشد. البته امید است (و نیز انتظار است) که در آینده همه نرم‌افزارهای کاربردی با در نظر گرفتن نابینایان به عنوان گروهی از کاربران، طراحی شوند تا برای نابینایان نیز همچون عموم مردم قابل استفاده باشند.
6- نرم‌افزارهای درشت‌نمای حرفه‌ای نیز فعلا بدون هیچ گونه هزینه‌ای در دسترس است البته نیاز است تا به معلولین بینایی به گونه مناسب معرفی گردند.
======================================================================
تهیه و تنظیم: سید محمود تقوی شهری تاریخ نوشتار: اول خرداد 1387
سوابق مرتبط:
1- کارشناس رایانه نابینایان و کم‌بینایان کانون تاک دانشگاه فردوسی به مدت 4 سال
(از سال 87-83 )
2- اولین وبلاگ نویس تجهیزات رایانه‌ای معلولین بینایی به زبان پارسی (persianvi.blogsky.com)